Δάκος. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ-ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Bactrocera oleae (Δάκος)

 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ

Βασίλειο:	Animalia (Ζώα)
Φύλο:	Arthopoda (Αρθρόποδα)
Κλάση:	Insecta (Έντομα)
Τάξη:	Diptera (Δίπτερα)
Οικογένεια:	Tephritidae
Γένος:	Bactrocera
Υπογένος:	Daculus
Είδος:	Bactrocera oleae

Είναι επίσης γνωστός με τις ονομασίες :

Dacus oleae, Dacus oleae var. flaviventris, Dacus oleae var. funesta, Musca oleae

Ο Δάκος θεωρείται ο σημαντικότερος εχθρός της ελιάς στη χώρα μας, καθώς και σε όλες τις χώρες της Μεσογείου. Σε περίπτωση έντονης προσβολής, οδηγεί σε ποιοτική αλλά και ποσοτική υποβάθμιση της παραγωγής. Προσβάλλει μόνο τον καρπό της ελιάς.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Ο δάκος προκαλεί σοβαρές ζημιές γιατί καταστρέφει το μεσοκάρπιο της ελιάς η οποία στην συνέχεια πέφτει. Οι στοές τις οποίες ανοίγουν οι προνύμφες στους άγουρους καρπούς εμφανίζονται εξωτερικά σαν σκούρες ελαιώδεις κηλίδες. Στα σημεία αυτά ο καρπός συρρικνώνεται και ξεραίνεται σε συνθήκες ξηρασίας ή σαπίζει όταν ο καρπός είναι υγρός. Η οπή ωοτοκίας του δάκου βοηθά την εγκατάσταση μυκήτων που προξενούν δευτερογενείς προσβολές π.χ. Sphaeropsis dalmatica (ξεροβούλα). Μία προνύμφη καταναλώνει το 1/5 – 1/4 ενός καρπού μέσου μεγέθους. Εκτός από την ποσοτική, επέρχεται και ποιοτική καταστροφή με την υποβάθμιση της ποιότητας του λαδιού.

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ / ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Ο βιολογικός κύκλος του Δάκου περιλαμβάνει 4 στάδια: του αυγού, της προνύμφης, της νύμφης και του ενήλικου ατόμου. Το αυγό είναι επίμηκες λευκό μήκους περίπου 0,8 mm, η ανεπτυγμένη προνύμφη επίσης λευκή 6-7 mm και η πούπα μήκος 4-5 mm.

Ο Δάκος συμπληρώνει 4-5 γενιές το χρόνο ανάλογα με την περιοχή, ενώ σε ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να φτάσει ακόμα και τις 7 γενιές. Το χειμώνα εντοπίζεται ως νύμφη στο έδαφος ή ως «ακμαίο χειμώνα» ή ως προνύμφη σε προσβεβλημένο καρπό πάνω στο δέντρο. Την άνοιξη η άνοδος της θερμοκρασίας βοηθά στη δραστηριοποίηση της 1^ης γενιάς του εντόμου, ενώ αρχές έως και μέσα Ιουλίου εμφανίζεται η 2^η γενιά.

Μετά την εκκόλαψή τους, τα ενήλικα άτομα ωριμάζουν αναπαραγωγικά (6-10 ημέρες ανάλογα με τη θερμοκρασία). Τα θηλυκά γονιμοποιούνται και εναποθέτουν τα αυγά σε μη ώριμους καρπούς. Το στάδιο του αυγού διαρκεί 2-4 ημέρες ενώ το στάδιο της προνύμφης  που ακολουθεί, 10-14 ημέρες.

Οι εκκολαπτόμενες προνύμ­φες τρέφονται από την ανώριμη σάρκα του καρπού, ανοίγοντας ακανόνιστες, επιμήκεις στοές σε βάθος. Όταν ολοκληρώσει την ανάπτυξή της, η προνύμφη μετακινείται προς την επιφάνεια του καρπού, διευ­ρύνει τη στοά και προετοιμάζει την έξοδό της σχηματίζοντας την ο­πή εξόδού. Στην περιοχή αυτή του καρπού περνάει στο στάδιο της νύμφης και λίγες ημέρες μετά (λιγότερες από 10 ημέρες) εξέρχεται από την οπή εξόδου ως ενήλικο άτομο.

Τους καλο­καιρινούς μήνες λόγω υψηλών θερμοκρασιών η δραστηριότητα του εντόμου είναι μειωμένη και παρατηρούνται σχετικά χαμηλά ποσοστά προσβολής. Τον Αύγου­στο και τον Σεπτέμβριο εμφανίζεται η 3^η και 4^η γενιά αντίστοι­χα. Με όψιμο καλοκαίρι μπορεί να ακολουθήσει και 5^η γενιά (φθινοπωρινή).

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ:

Χημική Καταπολέμηση

Η αντιμετώπιση του Δάκου στηρίζεται κυρίως σε προληπτικές μεθόδους οι οποίες θα αποτρέψουν την προσβολή της ελιάς από το έντομο. Οι συγκεκριμένες μέθοδοι πρόληψης περιλαμβάνουν:

Α) Προληπτική αντιμετώπιση με χρήση εντομοκτόνου και ελκυστικού (Δολωματικοί ψεκασμοί)  

Β) Προληπτική αντιμετώπιση με χρήση τοξικών ουσιών

Εάν δεν εφαρμοστούν οι παραπάνω μέθοδοι και παρατηρηθεί προσβολή της ελαιοκαλλιέργειας από το Δάκο, συνίστανται Θεραπευτικές μέθοδοι για τη μείωση του πληθυσμού του εντόμου.

Παρακάτω θα γίνει σύντομη περιγραφή των μεθόδων πρόληψης και θεραπείας της προσβολής της ελαιοκαλλιέργειας από το Δάκο.

Προληπτική Αντιμετώπιση

-          Δολωματικοί ψεκασμοί

Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στη χρήση εντομοκτόνου σε συνδυασμό με ελκυστική ουσία.

Οι δολωματικοί ψεκασμοί έχουν ως σκοπό τη θανάτωση των ενήλικων ατόμων του Δάκου, πριν αρχίσουν να ωοτοκούν στον ελαιόκαρπο. Είναι κατά συνέπεια σημαντικό να γίνει έγκαιρη εφαρμογή του πρώτου ψεκασμού. Για να συμβεί αυτό πρέπει να εξετασθούν τα παρακάτω:

α) Πυκνότητα πληθυσμού του δάκου, καθώς πρέπει να υπάρχει ικανός αριθμός πληθυσμού του εντόμου στον ελαιώνα και επίσης να βρίσκεται σε ανοδική πορεία για να δικαιολογείται ο ψεκασμός.

β) Αναλογία φύλων. Καθώς πρέπει να υπάρχει υψηλό ποσοστό θηλυκών εντόμων σε σχέση με τα αρσενικά.

γ) Γονιμότητα των θηλυκών, καθώς πρέπει να υπάρχουν αρκετά γόνιμα θηλυκά δηλαδή με ώριμες ωοθήκες

δ) Καταλληλότητα του καρπού για εναποθέσεις αυγών, καθώς η εποχή αυτή συμπίπτει με την πήξη (ξυλοποίηση) του πυρήνα του ελαιοκάρπου.

ε) Μέσο βάρος ελαιοκάρπου που προσφέρεται για εναποθέσεις.

στ) ευνοϊκές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας για την ανάπτυξη του εντόμου.

Αν συντρέχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις γίνεται ψεκασμός. Ο πρώτος ψεκασμός είναι γενικός και η επιτυχία του εξαρτάται πάρα πολύ από την ταχύτητα εκτέλεσης του. Ο ψεκασμός αυτός πρέπει να έχει ολοκληρωθεί σε 7-9 ημέρες για να αποκλειστούν τυχόν μεταναστεύσεις του πληθυσμού από τις αψέκαστες περιοχές στις ψεκασμένες. Επίσης πρέπει να εφαρμόζεται σε μεγάλες εκτάσεις για να αποφευχθούν τυχόν αναμολύνσεις. Η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε μικρές εκτάσεις με την προϋπόθεση ότι ο ελαιώνας είναι απομονωμένος. Οι προληπτικοί ψεκασμοί οργανώνονται από το Υπουργείο Γεωργίας με τα κατά τόπους Ταμεία Προστασίας Ελαιοπαραγωγής. Προς αποφυγή υπολειμμάτων εντομοκτόνου στο λάδι και τις ελιές, θα πρέπει να μεσολαβεί χρονικό διάστημα 20-30 ημερών από τον τελευταίο ψεκασμό μέχρι τη συγκομιδή.

Οι δολωματική ψεκασμοί μπορεί να εφαρμόζονται είτε από το εδάφος, είτε με αεροψεκασμούς. Στην περίπτωση των από εδάφους ψεκασμών, το ψεκαστικό υγρό αποτελείται από ένα οργανοφωσφορικο εντομοκτόνο φενθίον ή ντιμεθοέιτ κατά κανόνα σε συγκέντρωση 0,3% και υδρολυμένη πρωτεΐνη ή άλλο εφάμιλλο προϊόν. Οι δολωματικοί ψεκασμοί από εδάφους έχουν μικρές περιβαλλοντικές επιδράσεις και είναι δυνατόν να συνδυαστούν με βιολογικές ή βιοτεχνικές μεθόδους σε προγράμματα ολοκληρωμένης καταπολέμησης. Στην Ελλάδα η αντιμετώπιση του δάκου γινόταν με αεροψεκασμούς μέχρι και το 1997 όπου απαγορεύθηκαν. Βασική αιτία που οδήγησε στην απαγόρευση τους ήταν οι δυσμενείς επιδράσεις στο περιβάλλον, η αδυναμία πολλές φορές των αεροπλάνων και των ελικοπτέρων να εκτελέσουν τους ψεκασμούς αυτούς εξαιτίας δυσμενών καιρικών συνθηκών. Αυτό είχε σαν απόρροια πολλές φορές οικονομική καταστροφή διότι δεν γινόταν έγκαιρη εφαρμογή των ψεκασμών κυρίως του πρώτου που είναι καθοριστικός για την παραπέρα πορεία της καταπολέμησης.

- Χρήση τοξικών ουσιών

Με τη μέθοδο αυτή αντιμετωπίζονται τα ιπτάμενα ακμαία του χειμώνα και της άνοιξης. Συγκεκριμένα, γίνεται χρήση τοξικών ουσιών κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης. Στην Ελλάδα έχουν εφαρμοστεί καθολικοί ψεκασμοί με οργανοφωσφορικούς εστέρες από την άνοιξη μέχρι τέλος Ιουνίου. Είναι ευνόητο ότι μια τέτοια μέθοδος απαιτεί εφαρμογή σε ευρείας έκτασης ελαιώνες προς αποφυγή αναμολύνσεως. Σήμερα η μέθοδος δε χρησιμοποιείται καθώς δε φαίνεται να δίνει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Θεραπευτική ή Κατασταλτική μέθοδος

Με την μέθοδο αυτή επιδιώκεται η καταπολέμηση του δάκου κυρίως στο στάδιο της προνύμφης, δηλαδή κατά την εποχή που βρίσκεται μέσα στη σάρκα του καρπού. Εφαρμόζεται με ψεκασμούς κάλυψης των δένδρων μέχρι απορροής, με τη χρησιμοποίηση ενός οργανοφωσφορικού εντομοκτόνου.

Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην εφαρμογή δυο ψεκασμών κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Για πρώιμες προσβολές ή βρώσιμες ελιές μπορεί να γίνει ακόμη ένας ψεκασμός το καλοκαίρι. Η εφαρμογή γίνεται με ψεκασμούς καλύψεως των δένδρων μέχρι απορροής, με τη χρησιμοποίηση ενός οργανοφωσφορικού εντομοκτόνου (φενθίον ,ντιμεθοεϊτ κ.α.).Προς αποφυγήν υπολειμμάτων εντομοκτόνου στο λάδι και στις βρώσιμες ελιές θα πρέπει οι ψεκασμοί να σταματούν 30 ημέρες πριν από τη συλλογή του ελαιοκάρπου εάν το εντομοκτόνο είναι λιποδιαλυτό και 20 ημέρες εάν είναι υδατοδιαλυτό.

Η θεραπευτική έχει σαν συνέπεια τη θανάτωση πολλών ωφέλιμων εντομοφάγων εντόμων σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι η προληπτική μέθοδος, με συχνή συνέπεια εξάρσεις πληθυσμών κοκκοειδών καθώς και άλλων εχθρών της ελιάς.

Μαζική Παγίδευση

Η Μαζική Παγίδευση είναι μια μέθοδος φιλική για τον άνθρωπο και το περιβάλλον και παράλληλα ιδιαίτερα αποτελεσματική, για την πρόληψη των ζημιών που αυτά προκαλούνται από τα έντομα. Με την μέθοδο αυτή επιδιώκεται η σύλληψη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού ενήλικων εντόμων ώστε να μειωθεί ο πληθυσμός τους σε επίπεδα που δεν προκαλούν οικονομική ζημιά στην καλλιέργεια.

Οι παγίδες διαθέτουν κάποια ελκυστική ουσία η οποία θα προσελκύσει τα έντομα. Υπάρχει μια ποικιλία παγίδων που χρησιμοποιούν διάφορα ελκυστικά όπως α)οπτικά, β)τροφικά και γ)φύλου (φερομόνες). Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται εντομοκτόνο για την θανάτωση τους εντός των παγίδων.  

Τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας έχουν χρησιμοποιηθεί πειραματικά σε ευρεία κλίμακα ξύλινες ή χάρτινες παγίδες για μαζική παγίδευση και θανάτωση των ακμαίων του δάκου. Αποτελούνται από ένα εμποτισμένο με εντομοκτόνο (deltamethrin) και εφοδιασμένο με ελκυστικό (θειική αμμωνία ) και φερομόνη το οποίο κρεμιέται στο δένδρο. Τα ακμαία προσγειώνονται στην επιφάνεια που έχει εμποτιστεί με εντομοκτόνα και θανατώνονται.

Βιολογική Καταπολέμηση

Η βιολογική καταπολεμηση του Δάκου βασίζεται στη χρησιμοποίηση παθογόνων μικροοργανισμών (βακτήρια, μύκητες, ιοί, πρωτόζωα) που προκαλούν ασθένειες στα έντομα, ή στη χρήση ανταγωνιστικών εντόμων και εντόμων-εχθρών του Δάκου.

Βακτήρια: Το είδος Pseudomonas putida αποδείχθηκε ισχυρό παθογόνο για τα ακμαία έντομα του δάκου σε εργαστηριακές δοκιμές, χωρίς όμως να είναι ακόμα γνωστή η δράση του επί του εντόμου σε φυσικές συνθήκες. Τα τελευταία χρόνια έχει χρησιμοποιηθεί το βακτήριο Wolbachia σαν εργαλείο για την καταπολέμηση του δάκου. Το βακτήριο αυτό χαρακτηρίζεται σαν αναπαραγωγικό παράσιτο, καθώς έχει την ιδιότητα να χρησιμοποιεί το αναπαραγωγικό σύστημα των ξενιστών της για την εξάπλωσή της και επικράτησή της.

Μύκητες: Έχουν πραγματοποιηθεί πειράματα στα οποία δοκιμάστηκε η μολυσματικότητα του εντομοπαθογόνου Beauveria bassiana στα τελευταία προνυμφικά και νυμφικά στάδια του δάκου χωρίς όμως ικανοποιητικά αποτελέσματα.

Πρωτόζωα: Σε έρευνες έχει χρησιμοποιηθεί το πρωτόζωο Octosporae muscae domestidae, παράσιτο της μύγας της Μεσογείου και του δάκου, το οποίο σε δοκιμές με προνύμφες του δάκου βρέθηκε ότι προκαλεί θνησιμότητα μέχρι και 90%.

Ιοί: Σχετικά με την ύπαρξη ιών στο δάκο της ελιάς η πρώτη επίσημη ανακοίνωση έγινε το 1983 όπου αναφέρεται η ύπαρξη δυο ιών. Έπειτα αναφέρθηκαν διάφοροι ιοί στο δάκο. Ο δάκος έπειτα από πειράματα ετών αποδείχθηκε ότι είναι ευαίσθητος σε πολλούς ιούς μεταξύ αυτών ο Picornaviruw CrPV και ο Iridoviruw CIV βρέθηκαν να είναι ο πλέον δραστήριοι.

Εντομολογικοί εχθροί του Δάκου:

Asynapta furcifer (Cacidomyiidae)

Prolasioptera berlesiana (Cecidomyiidae)

Opius concolor (Braconidae)

Pnigalio epilobii (Eulophidae)

Eupelmus urozonus (Eupelmidae)

Eurytoma martelli (Eurytomidae)

Cyrtoptyx dacidica (Pteromalidae)

Η συμβολή των παραπάνω βιολογικών εχθρών του δάκου, σε ορισμένες περιοχές και περιόδους, για την μείωση των πληθυσμών θεωρείται σημαντική. Η χημική όμως μέθοδος είναι η πιο διαδεδομένη σήμερα, λόγω του χαμηλού σχετικά κόστους και της αποτελεσματικότητάς της.